De Connaisseur

De Connaisseur

Rembrandt Research Project | Rembrandt connaisseur Ernst van de Wetering

Een connaisseur heeft als doel om te onderzoeken en te onderbouwen door welke kunstenaar een kunstobject is gemaakt

Zelden wordt nog een schilderij ontdekt van Rembrandt. De ontdekking door Jan Six van een schilderij (Portret van een jongeman) van Rembrandt is dus een bijzonder moment in de kunstgeschiedenis. Het betekent dat er een werk kan worden toegevoegd aan het oeuvre van de kunstenaar. Dat oeuvre bestaat uit ongeveer driehonderd werken. Een eeuw geleden bestond zijn oeuvre nog uit ruim zeshonderd werken. Er waren toen dus driehonderd schilderijen meer dan nu.

Hoe kan dat? Zijn er zoveel werken verloren gegaan of verdwenen? Nee, er is een andere reden voor de halvering van het oeuvre van Rembrandt. De afgelopen decennia zijn veel schilderijen beoordeeld als niet gemaakt door zijn hand. Nieuwe technologische middelen en nieuwe inzichten van experts hebben het mogelijk gemaakt om het oeuvre steeds beter te evalueren.

Toonaangevend in de evaluatie van het oeuvre van Rembrandt is het Rembrandt Research Project onder leiding van Rembrandt connaisseur Ernst van de Wetering. Hij speelt ook een belangrijke rol in de toeschrijving van het door Jan Six ontdekte schilderij. Het connaisseurschap van Ernst van de Wetering wordt wereldwijd geprezen. Het is daarom onwaarschijnlijk dat zonder zijn instemming een werk aan Rembrandt wordt toegeschreven.

Een connaisseur die zoveel erkenning en aanzien geniet, heeft een grote invloed op de kunstgeschiedschrijving. Nogal een verantwoordelijkheid. Om het maar niet te hebben over de financiële gevolgen van een toeschrijving of afwijzing.

Maar wat is eigenlijk een connaisseur? Een connaisseur heeft als doel om te onderzoeken en te onderbouwen door welke kunstenaar een kunstobject is gemaakt. Een belangrijke bron van kennis bij het onderzoek is de catalogue raisonné. Een catalogue raisonné is een overzicht van het volledige oeuvre van een kunstenaar zover dat bekend is. Het wordt gemaakt door de kenners van het oeuvre van de kunstenaar en is het resultaat van jarenlang onderzoek. 

Als een werk niet in de catalogue raisonné staat, is dat een slecht teken. Het kan natuurlijk zijn dat het een onbekend werk van de kunstenaar betreft. Bij dit vermoeden zet de connaisseur zijn onderzoek voort. Hij maakt een stilistische en esthetische analyse van het kunstwerk. De kennis en vaardigheden hiervoor zijn opgedaan door jarenlange studie, ervaring en de vele kunstwerken die aan het oog van de connaisseur voorbij zijn gekomen.

Een connaisseur is dus een professioneel kijker. Door de hoogstaande en bijzonder specifieke expertise van een connaisseur is zijn oordeel leidend in de toeschrijving. Het is dus belangrijk dat de connaisseur tot een juiste analyse komt. Er zijn in de kunstgeschiedenis pijnlijke voorbeelden te vinden van de grote invloed van vooraanstaande connaisseurs.

Zo is er het verhaal van de Amerikaanse vrouw die in 2005 bij een tweedehands winkel voor vijf dollar een schilderij koopt. Uit wetenschappelijk en technisch onderzoek blijkt dat het werk geschilderd is door Jackson Pollock. Een vergelijkbaar schilderij is geveild voor 140 miljoen dollar. Het winnende lot uit de loterij dus voor deze dame. Ware het niet dat een gezaghebbende connaisseur oordeelt dat het schilderij niet van de hand van Jackson Pollock is. De reden voor zijn oordeel? Hij mist het ‘magische gevoel’ dat hij bij andere werken van Pollock wel heeft.

Het ‘gevoel’ van de connaisseur mag niet tekort worden gedaan. Het is juist ook deze intuïtieve kracht van een connaisseur dat hij ‘het ware’ van het ‘waarachtige’ kan onderscheiden. Maar het pijnlijke in dit verhaal is dat de wetenschappelijke bewijzen overduidelijk lijken. Zoals de vingerafdruk en de gebruikte verf op het werk die onomstotelijk van Jackson Pollock zijn. De connaisseur in kwestie erkent dit ook en zegt zelfs een Pollock in het werk te zien, maar ‘zijn gevoel vertelt hem toch anders’. Zonder zijn instemming zal dit werk niet erkend worden als een Pollock en dus relatief waardeloos blijven. Totdat een andere connaisseur met invloed anders zal oordelen.

Een vergelijkbaar verhaal is te vertellen bij het schilderij Bords de la Seine à Argenteuil. Uitvoerig onderzoek toont aan dat het werk hoogstwaarschijnlijk gemaakt is door Claude Monet. Het schilderij wordt erkend door diverse belangrijke musea en door connaisseurs. Toch zal dit schilderij pas definitief worden opgenomen in het oeuvre van Monet, als het wordt erkend door het instituut dat verantwoordelijk is voor de catalogue raisonné van Monet. Dit is het Wildenstein Instituut. U raadt het al, dit instituut oordeelt anders en wijst het schilderij af als een Monet. Saillant detail is dat een expert van een gerenommeerd museum die het werk wel toeschrijft aan Monet, een ander schilderij van Monet heeft ontmaskerd als een vervalsing. En dat schilderij was juist wel erkend door het Wildenstein Instituut.

Niet Rembrandt - wel Rembrandt
De hedendaagse connaisseur gebruikt naast zijn getrainde oog, kennis en ervaring ook de technologische onderzoeksmogelijkheden. Deze worden steeds beter en steeds meer leidend in de toeschrijving van een kunstwerk. Deze technieken zijn bijvoorbeeld onderzoek met röntgenstralen, lasertechniek, chemische analyse en onderzoeksapparatuur met kunstmatige intelligentie. De ontwikkelingen op het gebied van onderzoek met behulp van kunstmatige intelligentie en algoritmes gaan snel. Zo snel, dat er discussies zijn of de connaisseur nog wel een toekomst heeft nu hij lijkt te worden ingehaald door de techniek.

Die verbeterde technieken zorgen ook voor wonderbaarlijke herontdekkingen. Zo zijn twee schilderijen die in 1970 en 1989 zijn afgewezen als gemaakt door Rembrandt, recent weer toegeschreven aan de kunstenaar. Destijds werd gedacht dat de schilderijen waarschijnlijk door een assistent van Rembrandt waren gemaakt. Nu blijkt uit nieuw onderzoek dat het schilderij Man met zwaard oorspronkelijk wel door Rembrandt is geschilderd. Daarna is het gedeeltelijk overgeschilderd door een assistent.

Het andere schilderij is een Portret van Petronella Buys en werd dertig jaar geleden als te vluchtig en te losjes geschilderd beschouwd, om van Rembrandt te kunnen zijn. Recent onderzoek heeft aangetoond dat het werk wel door de hand van de meester is geschilderd. Het vermoeden is nu dat het portret een spoedklus was omdat de opdrachtgeefster op het punt stond naar het buitenland te verhuizen. Dat zou de vluchtige schilderstijl kunnen verklaren.

Hieruit blijkt wederom hoe complex het is om een kunstwerk toe te schrijven aan een kunstenaar. En soms is het niet alleen zaak om met overtuigende bewijzen te komen, het is soms minstens zo belangrijk om de juiste personen en instanties te overtuigen.

 

Kunst-verzekering | gespecialiseerd in het verzekeren van kunst, verzamelingen en kostbare bezittingen

Kunst-verzekering.nl werkt exclusief samen met internationaal gerenommeerde verzekeringsmaatschappijen. We zijn gespecialiseerd in het verzekeren van kunst, verzamelingen en kostbare bezittingen. Want wij weten als geen ander dat u dit vermogen wilt beschermen.

Verzekeringspartner van het Rijksmuseum
Als onderdeel van VLC & Partners bent u verzekerd van kwalitatief advies en de juiste verzekering.  Ons team bestaat uit kenners uit de kunstwereld en zeer ervaren verzekeringsadviseurs. We zijn niet voor niets verzekeringspartner van het Rijksmuseum.